Tijd
Toen ik vorige winter met dit project startte kon ik nog niet vermoeden welk een duizelingwekkende reis ik daarna zou gaan maken. Flink wat graafwerk in de tijd leerde mij dat de mens zich al snel bewust werd van de regelmaat in de bewegingen van hemellichamen. Om ons verblijf op het ondermaanse wat beter te organiseren waren het de Soemeriërs en de Babyloniërs die meer dan vierduizend jaar geleden het jaar op 360 dagen vaststelden. Om ons nog steeds niet opgehelderde reden, deelden ze dit verder op in vierentwintig uren van zestig minuten en zestig seconden. Een aanzet naar een astronomisch systeem dat is gebaseerd op de cijfers zes, zestig en driehonderdzestig, dat tot op de dag van vandaag nog steeds wordt gebruikt. Uiteindelijk waren het de Egyptenaren die het dichtst in de buurt kwamen van een exacte meting van de lengte van het jaar en die daarbij vervolgens een kalender hanteerden gebaseerd op de schijnbare omloopcyclus van de zon om de aarde gerelateerd aan de sterrenhemel. Sindsdien is er met die kalender heel wat gebeurd. De contacten die voortkwamen uit zijn kortstondige flirt met Cleopatra leverden Julius Caesar de kennis op dat het jaar niet 360 maar 365 1/4 dagen duurde. Dat resulteerde vervolgens weer in de Juliaanse kalender waarin pas in 1582 met een aarzelende toestemming van paus Gregorius Xlll de laatste correctie werd aangebracht die aan de basis lag van onze huidige tijdsschaal. En dat alles heeft dan alleen nog maar betrekking op de manier waarop we tijd zijn gaan noteren. De kalender met een jaar van 52 weken en twaalf maanden. Decades, eeuwen en millennia. In duizendtallen daarvan al hiervoor en hoeveel hierna?

Tijd bestaat niet
Je hoort het steeds vaker om je heen en wanneer je dit echt goed tot je laat doordringen kom je tot de slotsom dat je eigenlijk niet echt goed begrijpt wat er gezegd wordt. Je kunt het niet vatten. Je kunt je er niets bij voorstellen. Je ziet geen beelden voor je waarin een samenleving, organisatie of zelfs een heelal zonder tijd zou kunnen bestaan. Dat komt omdat wij mensen het fenomeen tijd zo onlosmakelijk aan ons bestaan hebben verbonden. Tijd betekent planning, organisatie en structuur. Maar zonder planning komt geen mens of onderneming nog vooruit. Wanneer we met zijn allen de zaken niet volgens een staps en dus ook tijdsgebonden systeem bedenken en uitvoeren ontstaat er chaos. Zoals wij ons leven hebben georganiseerd is de voortgang van zaken steeds gebonden aan die pijl van de tijd die nooit stopt en richting toekomst wijst.

Toch weten we sinds begin vorige eeuw dat het allemaal wat anders in elkaar zit.

Waar we later in het boek dit fenomeen wat uitgebreider zullen bekijken, spreken we nu even af dat Einstein ons probeerde uit te leggen dat we ruimte met haar drie dimensies niet apart kunnen zien van tijd. Dat ruimte en tijd met elkaar verweven zijn (één zijn). De drie dimensionele kubus van onze waarneming wordt uitgebreid met het begrip tijd. 

Wanneer we aannemen dat er geen voortschrijdende tijd bestaat volgt daaruit ook onlosmakelijk dat er geen verleden bestaat en ook geen toekomst. Wat echt bestaat is het NU. En op het moment dat ik het opschrijf bestaat het alweer niet meer en is het historie. Toekomst is planning, organisatie van een manier van bouwen aan iets wat later komt. Maar ook toekomst bestaat niet. Je kunt in het NU toewerken naar een situatie zoals je denkt dat die in de toekomst zou moeten zijn. Het moment dat je er aan werkt is het NU en wanneer het karwei erop zit is het verleden (tijd).

(voor de helderheid vergeet ik nu maar even dat iedere actie van een karwei bestaat uit een aaneengeschakelde reeks van actiepunten, die wanneer eenmaal gezet elk apart ook weer direct in het verleden verdwijnen, terwijl nog aan het voltooien van het volledig karwei gewerkt wordt).

Lifestyle coaches proberen ons er zo veel mogelijk op te wijzen dat het voor een uitgebalanceerde manier van leven belangrijk is om alleen in het NU te leven. Daar zit wel wat in. Steeds maar weer terugdenken aan de misstappen die je in het verleden hebt gemaakt of dromen van zaken die je zou willen bereiken, zonder daar in het NU daadwerkelijk stappen voor te willen zetten, schiet natuurlijk niet op. Anderzijds getuigt het wellicht van een hedonistische levensvisie wanneer alleen het NU, in ons dagelijks leven de richting van de stappen op ons levenspad zou bepalen. Rekening houden met het verleden en je zo goed mogelijk voorbereiden op dat wat komt bepalen ons leven. En zo is de cirkel weer rond! Daarom kunnen wij ons bestaan zonder tijd niet helder voor de geest krijgen! Daarvoor is een compleet andere manier van denken nodig.

Het podium
Met de volgende analogie waarin tijd en ruimte een rol spelen zal ik een en ander proberen te verduidelijken.

Stel je ons verblijf op de planeet en het heelal voor als een podium waarop de festiviteiten plaats vinden. Jij staat onder aan de trap bij het podium en op het moment dat je geboren wordt krijg je toestemming het podium te betreden. Je wordt waarnemer. Het podium is immens groot. Toch kun jij duidelijk onderscheiden dat het podium voor jouw zintuigen enorm breed, gigantisch hoog en onmetelijk diep is. Terwijl zich op het podium alle (potentiële) gebeurtenissen afspelen waarmee je tijdens je verblijf zult worden geconfronteerd, word je uitgenodigd plaats te nemen in een comfortabele ronddraaiende fauteuil die is geplaatst op een verhoging precies in het midden van het podium van waaruit je met een supersterke kijker alles wat zich om je heen afspeelt op je gemak kunt gaan bekijken. De waarnemer tast door de kijker de ruimte af op zoek naar momenten, ideeën en verhaallijnen en plaatst ze in het moment dat de tijd vastlegt in één enkel ogenblik. Dat ogenblik noemen wij het NU.

Je hebt het begrepen.

Die telescoop is één met alles wat zich bevindt en afspeelt op het podium. Tijd en ruimte zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Die kijker dat is de tijd en die is verweven met alles wat er zich op het podium afspeelt. Omdat tijd een begrip is dat door ons mensen is bedacht bestaat het niet echt in dit verhaal. Alles wat zich afspeelt, zowel gebeurtenissen als ideeën, manifesteert zich als materie binnen de drie bekende dimensies en de tijd. Te gelijker tijd. Einstein voegt de dimensie tijd toe aan ons drie dimensioneel concept. Tijd kan alleen bestaan samen met de ruimte en die ruimte is gevuld met energie die zich al dan niet kan manifesteren als materie. Het begrip tijd is door de mens bedacht en bestaat dus niet apart van de gebeurtenissen. Alles gebeurt in het NU. In het moment en niet in een voortschrijdende tijd. Morgen of volgende week bestaan alleen in onze agenda.Wanneer je hier even goed over hebt nagedacht zul je je wellicht afvragen waarom tijd, omdat het bedacht is door mensen, niet bestaat en waarom de drie andere dimensies dan wel bestaan. Wel, het verschil zit hem in het feit dat de mens tijd heeft neergezet en gebruikt als een voortschrijdend iets. Met een pijl naar de toekomst of de andere kant op, terugkijkend naar het verleden. Tijd is daarom de enige ons bekende dimensie die niet omkeerbaar is. We kunnen ons fysiek in iedere richting bewegen in de ruimte maar dat lukt ons niet met de tijd. Hooguit in gedachten. De relatie van de tijd met de plaats in het heelal waar we ons bevinden en met welke snelheid, voert ons naar de denkbeelden van Einstein waarover later meer.

Tijd is lokaal
Gebonden aan onze planeet en in het leven geroepen om ons verblijf op de aardbol te organiseren. Wellicht heeft ook de angst voor het moment dat we ons bezoek hier  alweer moeten beëindigen bijgedragen aan het ontstaan van de tijd. Zo kon je tenslotte die vervelende gebeurtenis wat van je afschuiven en het naar de toekomst dirigeren. Je kon ook mijmeren over de geslaagde laatste jacht met de roedel en overdenken hoe je het de volgende keer nog beter zou kunnen organiseren. Tijd is niet meer dan een dienstregeling. Een spoorboekje van NS op aarde zodat je weet wanneer je naar je volgende B&B op je reis kunt vertrekken. Zonder tijd is er chaos. Maar buiten de planeet gelden er andere regels. Tijd bestaat enkel bij de gratie van een begin en een eind. De geleerden zijn het er nog niet helemaal over eens. Maar de meesten kunnen zich er wel in vinden dat de oerknal zo’n bijna 14 miljard jaar geleden moet hebben plaatsgevonden. Je zult je misschien wel afvragen hoe ze dat nu in (hemels?)naam kunnen weten, maar dat is een ander verhaal waarover we het later in het boek nog zullen hebben. Veertien miljard jaar vanaf de oerknal. Maar was dat ook het begin? We weten het niet. De oerknal kan evengoed een van de vele oerknallen geweest zijn in een multiversum. Dat is een plaats waar ontelbaar veel universa hun oerknal knallen. En die ook allemaal weer op een ineenschrompeling (Big Crunch) aansturen op een moment dat we niet kennen. Stel het je voor als een grote pan met kokend water, het glazen deksel erop en kijken, goed doorkoken en kijken! Het borrelt en het spat en kleine en grote blazen vormen zich, ze worden groot, groter en spatten weer uiteen. Het klopt niet helemaal, maar zo ongeveer zou je het je kunnen voorstellen. Miljarden of meer oerknallen in een grote oneindige ruimte. Wanneer het eindigt, dat weten we niet. Dat zal ons ook niet duidelijk worden zolang we de verder in dit boek gestelde vragen niet kunnen beantwoorden. Laten we er dus maar gewoon van uitgaan dat buiten onze georganiseerde ‘aardse’ tijd er geen tijd in het heelal bestaat.
Verder is tijd zoals wij dat  kennen altijd relatief. Je kun tijd alleen bepalen wanneer je het afmeet aan iets anders. De tijd die verstreek vanaf het moment dat ik aan dit hoofdstuk begon is precies één uur en achtentwintig minuten. Ik zie dat aan het instrument dat ik gebruik om de momenten te tellen vanaf het ogenblik dat ik mijn laptop open klapte. Ook een moment in de toekomst kunnen wij alleen bepalen wanneer wij de tussenliggende momenten kunnen vergelijken met het moment van nu. Die momenten noemen wij seconden, minuten  en uren of stapjes in de tijd. Het waren de Sumeriërs en de Babyloniërs die meer dan vierduizend jaar geleden het jaar op 360 dagen vaststelden. (ze zaten er dicht bij).  Om ons nog steeds niet opgehelderde reden, deelden ze dit verder op in een kloktijd van vierentwintig uren van zestig minuten en zestig seconden. Een aanzet naar een astronomisch systeem dat is gebaseerd op de cijfers zes, zestig en driehonderdzestig, dat tot op de dag van vandaag nog steeds wordt gebruikt. Uiteindelijk waren het de Egyptenaren die het dichtst in de buurt kwamen van een exacte meting van de lengte van het jaar en die daarbij vervolgens een kalender hanteerden gebaseerd op de schijnbare omloopcyclus van de zon om de aarde gerelateerd aan de sterrenhemel. Het voert te ver om hier verder gedetailleerd op in te gaan (er is ook nog verschil in kloktijd en zonnetijd) maar duidelijk zal zijn dat de tijd zoals wij die kennen een stukje gereedschap is waarmee we aan de hand van o.a.  de zon en sterrenhemel het jaar in hanteerbare brokjes kunnen verdelen.